Amazonka, Rio Amazonas, rzeka w Ameryce Południowej, przepływająca przez Peru i Brazylię. Największa rzeka na świecie pod względem powierzchni dorzecza i zasobności wód, druga po Nilu pod względem długości. Powstaje z połączenia rzek Ukajali i Marañón. Długość 6400 km lub wg innych źródeł 6296 km. Powierzchnia dorzecza 7,2 mln km2. Przepływ 17 500 m3/s, według innych danych 220 000 m3/s lub 14 000 m3/s, maksymalnie 350 000 m3/s. Źródła w Andach Peruwiańskich na wysokości 5597 m n.p.m. W górym biegu, na odcinku ok. 700 km, płynie w głębokiej, śródgórskiej dolinie tworząc liczne przełomy i wodospady (tzw. pongos).
W środkowym biegu szerokość do 20 km i głębokość do 80 m ( od granicy z Peru i Kolumbią zwana Solimőes), u ujścia szerokość 80-150 km. Spadek rzeki na nizinie bardzo mały, ok. 0,05%. Uchodzi do Oceanu Atlantyckiego, tworząc estuarium i deltę o powierzchni ok. 100 tys. km2 z licznymi odnogami (ok. 200), m.in.: Canal do Norte, Canal do Sul, Pará. W delcie liczne wyspy, m.in. Marajó o powierzchni ok. 48 tys. km2 (największa wyspa rzeczna świata). Liczne dopływy, z których 18 o długości 1500-3500 km, m.in.: Juruá, Purus, Madeira, Negro, Xingu, Tapajós, Japurá, Ucayali, Putumayo. Żeglowna na odcinku 4,2 tys. km (od Oceanu Atlantyckiego do Iquitos w Peru).
Statki morskie mogą docierać aż do portu w Manaus. Niesie ogromne ilości wody, wysładzając wodę morską Oceanu Atlantyckiego na odległość 400 km od ujścia. Specyficzny charakter ujścia rzeki, nie tworzącego delty, przegrodzonego licznymi kanałami i ławicami osadów, jest przyczyną niezwykle gwałtownego działania fali przypływowej zwanej pororoca, dochodzącej do 2-3 m wysokości, poruszającej się z prędkością 16-20 km/godz. Pororoca zachodzi podczas zmiany faz księżyca, głównie podczas zrównania dnia z nocą, i dociera przeszło 1000 km w górę rzeki, transportując doń słoną wodę.
Stały wysoki stan wód przez cały rok związany jest z różnymi porami deszczowymi występującymi w całym dorzeczu - w północnej części od III do IX, w południowej od X do IV. Amazonka wylewa średnio 2 razy w roku. Przybór wody ok. 10-15 m. Główne porty: Iquitos, Manaus, Óbidos, Santarém, Belém. W Amazonce żyją m.in.: delfiny, manaty, żółwie skórzaste, krokodyle, aligatory, kajmany oraz ok. 2 tys. gatunków ryb z największą rybą słodkowodną - arapaimą, rybą dwudyszną - prapłaźcem, węgorzem elektrycznym oraz piraniami. W jej wodach lub nad nimi przebywa wąż anakonda, dochodzący do 12 m długości.
W lasach nad Amazonką i w jej błotnistych dolinach żyją przedstawiciele drapieżników: jaguary, pumy, oceloty, kuny, a także największe gryzonie świata - kapibary i liczne gatunki ptaków. Ujście Amazonki odkrył 1500 V.J. Pinzón, natomiast bieg rzeki i jej górny odcinek od Napo F.de Orellana 1541-1542.